Η μοναξιά του μπάσου

Σήμερα αφήνουμε στο περιθώριο τους front-men, τις κιθάρες, τις ντραμς, τα πλήκτρα για να βγάλουμε στο προσκήνιο το πιο “απαρατήρητο” όργανο της ροκ μουσικής και κατ’ επέκταση της ροκ μπάντας, το μπάσο. Το οποίο μπορεί να μην απαιτεί τόσο μεγάλες δεξιότητες στο παίξιμό του, όμως χρειάζεται να ξέρεις πολλή μουσική για να το κουλαντρίσεις φίλε μου. Ο (καλός) μπασίστας πρέπει να γνωρίζει σύνθεση και αρμονία, να διαθέτει θεωρητική γνώση, να είναι πιο μουσικός από τους άλλους. Και αυτό γιατί το μπάσο “παντρεύει” τον ρυθμό με τη μελωδία, είναι η βάση πάνω στην οποία χτίζονται οι μελωδίες και οι αρμονίες ενός κομματιού. Εκεί έγκειται η μαγκιά του μπασίστα, να είναι ευέλικτος, να ισορροπήσει ανάμεσα στα κρουστά και στα έγχορδα, να παίξει τόσο ρυθμικά όσο και μελωδικά και να “ανοίξει” χώρο για να χτίσουν οι υπόλοιποι μουσικοί.

Ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Το μπάσο είναι έγχορδο, το σχήμα του μοιάζει με αυτό της ηλεκτρικής κιθάρας και συνήθως έχει τέσσερις χορδές κουρδισμένες στο μι, λα, ρε και σολ, αν και πλέον υπάρχουν μπάσα με πέντε, έξι και περισσότερες χορδές. Υπάρχουν διάφορες τεχνικές για να παίξεις το όργανο, όπως το thumbing, συνδυασμός του slap & pop, όπου κοπανάς με τον αντίχειρα τις πάνω χορδές και τσιμπάς τις δυο κάτω με τον δείκτη, έχοντας έτσι δυο διαφορετικούς ήχους ή το tapping, όπου με το δεξί χέρι (με το αριστερό αν είσαι ο ΜακΚάρτνεϊ) καπακώνεις την χορδή πάνω στην ταστιέρα δημιουργώντας κάτι σαν τις τρίλιες της κιθάρας. Φυσικά παίζεται και με πένα.

Αν θέλουμε να περιγράψουμε τί ακριβώς κάνει το μπάσο σε μια μπάντα, μπορούμε να πούμε ότι κρατάει τον ρυθμό και “περιγράφει” την συγχορδία. Δηλαδή συνήθως παίζει πάνω στον ρυθμό και παράλληλα, είτε παίζοντας τις νότες που υπάρχουν σε ένα ακομπανιαμέντο, είτε παίζοντας κάποια σκάλα, υποδεικνύει τις τονικές αλλαγές των ακόρντων (το λεγόμενο chord progression) στο κομμάτι. Η ακολουθία από νότες χαμηλών συχνοτήτων είναι ένας απλοϊκός ορισμός της μπασογραμμής (bass-line). Πιο περιγραφικά, πρόκειται για μια μικρή συνήθως μουσική φράση που λειτουργεί σαν βάση για να χτιστούν πάνω της μελωδίες, αρμονίες και ρυθμοί. Οι “μπασογραμμές” διαφέρουν σε ύφος και περιεχόμενο.

Το μπάσο μπορεί να παίζει “τριπλέτες”, δηλαδή την βασική νότα (root note) μαζί με άλλες νότες μέσα στην ίδια συγχορδία (την τρίτη ή την πέμπτη) με σκοπό να “δώσει” το ακόρντο. Επίσης μπορεί να παίζει μια μικρή “πιασάρικη” μουσική φράση (catch phrase) όπως ένα riff (Walk on the wild side του Lou Reed), μια μικρή μελωδία επαναλαμβανόμενη συνεχώς στο τραγούδι (Another one bites the dust των Queen). Πολύ γνωστή μπασογραμμή είναι η πεντατονική σκάλα που συναντάμε σε όλα τα δωδεκάμετρα (rock ‘n roll). Το ίδιο και η χρωματική σκάλα, όπως στην εισαγωγή του “Brand New Cadillac” των Clash. Υπάρχουν και οι πιο μίνιμαλ μπασογραμμές, μια νότα ας πούμε, αφήνοντας όλο τον υπόλοιπο “χώρο” για να χτίσουν οι υπόλοιποι μουσικοί.

Στο Walk on the wild side του Lou Reed μπορείτε να ακούσετε πεντακάθαρα το riff του μπάσου.

Οι δυνατότητες του καλού μπασίστα είναι άπειρες. Πέρα από τις διφωνίες (τρίτες-πέμπτες), μπορεί να “συμπληρώσει” ακόρντα στις αρμονίες (π.χ. η κιθάρα να παίζει φα ματζόρε και το μπάσο ρε μινόρε), μπορεί να παίξει ρυθμικές κόντρες με τις κιθάρες στην άρση και το μπάσο στη θέση (όπως στην reggae), να συνοδεύσει τις μελωδίες στις φωνές και φυσικά να σολάρει (όπως ο Entwistle των Who στο My Generation). Υπάρχουν γραμμές ρυθμικές και γραμμές μελωδικές, ανάλογα με τις απαιτήσεις του κομματιού και το στιλ του μπασίστα. Το σίγουρο είναι ότι το μπάσο αποτελεί τη βάση της αρμονίας, μέσα στις γραμμές του μπορούμε να “δούμε” την αρχική “ιδέα” μιας σύνθεσης. Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του σε μια μπάντα και δεν κατανοούμε γιατί στην συντριπτική πλειοψηφία των βίντεο κλιπ ο μπασίστας δεν φαίνεται πουθενά, λες και βρίσκεται εκτός σκηνικού, λες και δεν υπάρχει.

Ήταν ένας τενόρος και δάσκαλος του ουκουλέλε (γιουκαλίλι) από το Σιάτλ, ο Paul Tutmarc, εκείνος που κατασκεύασε πρώτος στα μέσα της δεκαετίας του ’30 το πρώτο ηλεκτρικό μπάσο, θέλοντας να δώσει μια πιο ευέλικτη εναλλακτική λύση από το ογκώδες κοντραμπάσο. Δυο δεκαετίες αργότερα, στα 50ties, η Fender ξεκίνησε τη μαζική παραγωγή και πώληση των μπάσων, φέρνοντας πραγματική επανάσταση σε όλα σχεδόν τα είδη της μουσικής, που υιοθέτησαν αμέσως το όργανο και το ενσωμάτωσαν στις μπάντες τους. Στη συνέχεια θα δούμε δέκα από τους κορυφαίους μπασίστες του ροκ, πριν περάσουμε όμως στη λίστα, θα κάνουμε μια μικρή αναφορά σε δυο μεγάλα ονόματα – αμφότεροι Αμερικανοί – που επηρέασαν σε τεράστιο βαθμό το παίξιμο του μπάσου στις ροκ μπάντες, παρά το γεγονός ότι κανένας τους δεν προερχόταν από τον συγκεκριμένο χώρο.

Ο Charles Mingus Jr. (1922-1979)

Πρώτα ο Τσαρλς Μίνγκους Τζούνιορ (1922-1979), ένας από τους μεγαλύτερους δεξιοτέχνες του κοντραμπάσου. Ο οποίος βρήκε την ισορροπία με το παίξιμό του, δίνοντας πολύ χώρο στα υπόλοιπα όργανα, χωρίς όμως να περνάει απαρατήρητο το δικό του. Αν θέλετε να θαυμάσετε πώς “ανέλυσε” τη λειτουργία του blues μέσα στη jazz, ακούστε το “Blues & Roots” (1959). Ο Μίνγκους θεωρείται ο διάδοχος του Ντιούκ Έλινγκτον και πέρα από την jazz, το hard bop, το bebop και την free jazz, η επιρροή του στους μπασίστες (και όχι μόνο) του μπλουζ, του r&b και συνολικότερα του ροκ υπήρξε καταλυτική.

Και μετά ο Τζάκο Παστόριους (1951-1987), ο οποίος πήρε το μπάσο και το πήγε “αλλού”, το απογείωσε, βγάζοντάς το μπροστά σαν όργανο, δίνοντάς του πρωταγωνιστικό ρόλο. Ο Παστόριους κινήθηκε ανάμεσα στην jazz, το funk και την jazz fusion και καθιέρωσε μια πρωτοποριακή τεχνική παιξίματος χρησιμοποιώντας πολύ τις αρμονικές, ενώ έδωσε ξεχωριστό ύφος στον ήχο παίζοντας με άταστο μπάσο. Θεωρείται ο κορυφαίος σολίστας του μπάσου και είναι ένας από τους μόλις επτά μπασίστες που είναι μέλη του Down Beat Jazz Hall of Fame (ο μοναδικός με ηλεκτρικό μπάσο).

Ο Jaco Pastorius (1951-1987)

Αυτά τα ολίγα λοιπόν για το “παρεξηγημένο” μπάσο. Ελπίζω ότι μέσα από αυτές τις λίγες γραμμές λύθηκαν κάποιες απορίες και η μοναξιά του μπασίστα θα είναι πλέον μικρότερη όταν ακούτε μουσική ή βλέπετε ζωντανά κάποια μπάντα. Το είπαμε, οι τύποι είναι μουσικάρες και τρανή απόδειξη αυτού αποτελεί το γεγονός ότι στην πλειοψηφία τους οι μπασίστες, πέρα από την θεωρητική τους “υπεροχή”, παίζουν τα πάντα: κιθάρες, πλήκτρα, μαντολίνα, πνευστά, κρουστά, ότι θέλετε!

10 ΚΟΡΥΦΑΙΟΙ ΜΠΑΣΙΣΤΕΣ ΤΟΥ ΡΟΚ

1. John Paul Jones

Όνομα: John Baldwin (John Paul Jones)

Γεννήθηκε: 3/1/1946 στο Κεντ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: hard rock, ψυχεδελικό rock, blues, folk rock, alternative rock, progressive rock, heavy metal

Μουσικές μπάντες: Led Zeppelin, Them Crooked Vultures

Μπάσο: Fender, Gibson, Alembic, Manson, SWR

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Ο John Paul Jones είναι ίσως ο κορυφαίος μπασίστας στην ιστορία του ροκ και σίγουρα – μαζί με τον Jack Bruce – αυτός με την μεγαλύτερη επίδραση στους συναδέλφους του. Τον χαρακτηρίζουν οι μελωδικές μπασογραμμές και τα “παιχνίδια” με τους χρόνους (από τα 3/4 στα 4/4 και από εκεί στα 5/4, όπως ας πούμε στο Black Dog).

2. Jack Bruce

Όνομα: John Symon Asher “Jack” Bruce

Γεννήθηκε: 14/5/1943 στο Λάναρκσιρ της Σκωτίας

Πέθανε: 25/10/2014 στο Σάφολκ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: progressive rock, ψυχεδελικό rock, hard rock, blues rock, jazz fusion, jazz

Μουσικές μπάντες: Cream, Blues Incorporated, John Mayall & the Bluesbreakers, Manfred Mann, West, Bruce & Laing, Bruce-Baker-Moore

Μπάσο: Fender, Gibson, Warwick

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Ο μακαρίτης (πριν λίγες εβδομάδες) υπήρξε ο μεγαλύτερος μπασίστας του ροκ σε ότι αφορά τον αυτοσχεδιασμό, ενώ το παίξιμό του ήταν γεμάτο ένταση. Αυτός και οι Cream “φιλτράρισαν” το blues μέσα από τα μουσικά τους ταξίδια, δημιουργώντας την avant-garde σκηνή που ακολούθησε τα επόμενα χρόνια.

3. John Entwistle

Όνομα: John Alec Entwistle

Γεννήθηκε: 9/10/1944 στο Μίντλεσεξ της Αγγλίας

Πέθανε: 27/6/2002 στη Νεβάδα των ΗΠΑ

Μουσικά είδη: rock, art rock, hard rock, ψυχεδελικό rock, power pop

Μουσικές μπάντες: The Who, The John Entwistle Band, Entwistle & Powell

Μπάσο: Fender, Fenton-Weill, Gibson, Rickenbacker, Alembic

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Ο Έντγουιστλ στέκεται παικτικά άνετα δίπλα στους Τζόουνς και Μπρους, αλλά τον έβαλα στην τρίτη θέση γιατί δεν υπήρξε τόσο επιδραστικός όσο οι άλλοι δυο. Ένας πραγματικός βιρτουόζος, τον χαρακτήριζαν τα “παλαβά” γεμίσματα, ενώ το παίξιμό του ήταν έντονα ρυθμικό και γεμάτο ένταση. Το σόλο του στο My Generation είναι σίγουρα το πιο γνωστό της ροκ μουσικής.

4. Roger Waters

Όνομα: George Roger Waters

Γεννήθηκε: 6/9/1943 στο Σάρεϊ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: progressive rock, ψυχεδελικό rock, art rock, rock opera

Μουσικές μπάντες: Pink Floyd, The Bleeding Heart Band

Μπάσο: Höfner, Rickenbacker, Fender, RotoSound

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Εδώ τώρα τί να πρωτοπείς; Τον βρίσκουμε στο νούμερο 4 μόνο και μόνο επειδή εξετάζουμε τον μπασίστα και όχι τον μουσικό συνολικά. Το μπάσο του Waters είναι από μόνο του διαλογισμός, μια νότα αρκεί να σε “ταξιδέψει”. Έξυπνες μπασογραμμές, γεμάτος και πομπώδης ήχος, εφέ και πετάλια (που έφτιαχνε μόνος του), ιδιοφυή “πλαίσια” για να χτιστεί μέσα τους ο ήχος των Pink Floyd.

5. Flea

Όνομα: Michael Peter “Flea” Balzary

Γεννήθηκε: 16/10/1962 στη Μελβούρνη της Αυστραλίας

Μουσικά είδη: alternative rock, funk rock, funk metal, hardcore punk

Μουσικές μπάντες: Red Hot Chili Peppers, Atoms for Peace, Fear, Antemasque

Μπάσο: Squire, Music Man, Fender, Spector, Alembic, Modulus

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Εδώ έχουμε να κάνουμε με έναν πραγματικό σόουμαν που συνδυάζει την μοναδική σκηνική παρουσία με το εκπληκτικό παίξιμο. Ο Flea είναι ένας βιρτουόζος της τεχνικής του slap και χαρακτηρίζεται από το “πάντρεμα” του ροκ με το funk. Ανάμεσα στους κορυφαίους μπασίστες της σύγχρονης σκηνής.

6. Mike Rutherford

Όνομα: Michael John Cleote Crawford “Mike” Rutherford

Γεννήθηκε: 2/10/1950 στο Πόρτσμουθ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: progressive rock, art rock, pop rock, soft rock

Μουσικές μπάντες: Genesis, Mike + the Mechanics, Red 7

Μπάσο: Rickenbacker, Shergold, Steinberger, Yamaha

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Ο Rutherford υπηρέτησε όσο ελάχιστοι μπασίστες το progressive και το art rock, χρησιμοποιώντας έξυπνες μπασογραμμές και ισορροπώντας με επιτυχία ανάμεσα στις αρμονίες του Πίτερ Γκάμπριελ και τον ρυθμό του Φιλ Κόλινς. Εκπληκτικές τεχνικές, μοναδικό ηχητικό αποτέλεσμα.

7. Paul Simonon

Όνομα: Paul Gustave Simonon

Γεννήθηκε: 15/12/1955 στο Σάρεϊ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: punk rock, alternative rock, reggae

Μουσικές μπάντες: The Clash, Havana 3am, The Good, thw Bad & the Queen

Μπάσο: Rickenbacker, Fender, Wal, Epiphone, Ovation

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Εδώ έχουμε να κάνουμε με ένα μεγάλο αυτοδίδακτο ταλέντο. Ο Mick Jones τον πήρε στους Clash για να τον μάθει να παίζει κιθάρα, ο Σιμονόν αποδείχτηκε ανεπίδεκτος, αλλά όταν το γύρισε στο μπάσο χάζεψε τους πάντες. Πιασάρικες μπασογραμμές και πολλά κιλά attitude πάνω στη σκηνή για έναν μπασίστα με μοναδικό στιλ.

8. Paul McCartney

Όνομα: James Paul McCartney

Γεννήθηκε: 18/6/1942 στο Λίβερπουλ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: rock, pop, ψυχεδελικό rock, κλασσική μουσική, electronica

Μουσικές μπάντες: The Quarrymen, The Beatles, Wings, The Fireman

Μπάσο: Höfner, Rickenbacker, Wal

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Όταν έχεις να κάνεις με τον μεγαλύτερο συνθέτη και στιχουργό της σύγχρονης μουσικής (και όχι μόνο του ροκ), τότε είναι εύκολο να ξεχάσεις ότι ο McCartney υπήρξε ένας έξοχος μπασίστας. Παίζοντας συνήθως με πένα, ο αριστερόχειρας Πολ δημιούργησε έναν ξεχωριστό ήχο με το αγαπημένο του Höfner, ενώ οι μπασογραμμές του ήταν ολόκληρες συνθέσεις, πολύπλοκες και εντυπωσιακές.

9. Lemmy

Όνομα: Ian Fraser “Lemmy” Kilmister

Γεννήθηκε: 24/12/1945 στο Στάφορντσερ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: heavy metal, hard rock

Μουσικές μπάντες: The Rockin’ Vickers, Motörhead, Hawkwind, The Head Cat

Μπάσο: Rickenbacker, Gibson

Χαρακτηριστικά παιξίματος: “Βρώμικο” μπάσο, “βρώμικη” φωνή, “βρώμικος” μουσικός. Ο Λέμι υπήρξε ένας τεράστιος μπασο-χαμαιλέοντας, ο οποίος αφού περιπλανήθηκε στην ψυχεδέλεια των Hawkwind, κατέληξε στους Motörhead. Μεγάλος μπασίστας που παίζει ροκ εν ρολ με ήχο μέταλ.

10. Geezer Butler

Όνομα: Terence Michael Joseph “Geezer” Butler

Γεννήθηκε: 17/7/1949 στο Μπέρμιχαμ της Αγγλίας

Μουσικά είδη: heavy metal, hard rock, blues rock

Μουσικές μπάντες: Black Sabbath, GZR, Geezer Butler Band, Ozzy Osbourne, Heaven & Hell

Μπάσο: Fender, Dan Armstrong Plexi, Rickenbacker, Yamaha, Vigier, Lakland

Χαρακτηριστικά παιξίματος: Άλλη μεγάλη μορφή του hard rock και του μέταλ. Ο Μπάτλερ, εκτός από εκπληκτικούς στίχους, δημιούργησε – σε συνδυασμό με τον χαρακτηριστικό ήχο της κιθάρας του Αϊόμι – ένα σκοτεινό “βιομηχανικό” μοτίβο βγάζοντας στην επιφάνεια όλη τη μαυρίλα των Sabbath. Το μπάσο του υπήρξε βαρύ πυροβολικό με πολλή “βρωμιά”.

* Το κείμενο είναι αφιερωμένο στον Κωστάκη Σαμαρά των Tourbus Band και στον Αντώνη Νικολουδάκη, δυο καλούς φίλους που τιμούν εδώ και χρόνια τη μαγεία του μπάσου.