Εδεσσα: Υδάτινη πολιτεία

Φλέβες κρυστάλλινων νερών τρέχουν ήρεμα κάτω από πολύχρωμα μπαλκόνια και κεραμωτές στέγες, ανάμεσα σε πλακόστρωτα γεφύρια και υπεραιωνόβια πλατάνια. Στρίβουν, αγκαλιάζονται, πηδάνε και παίζουν μέχρις ότου ο νόμος της βαρύτητας τις στείλει πέρα στον μικρό γκρεμό.

Στην Εδεσσα μπαίνεις εύκολα στο παιχνίδι της βόλτας, της εξερεύνησης. Το νερό σε μαγνητίζει, και εύκολα το ακολουθείς στις πολυπλόκαμες διαδρομές του μέσα στις ρούγες. Μια μακεδονίτικη ακρόπολη που στέκεται με περηφάνια στην άκρη ενός υψιπέδου, στεφανωμένη από ποτάμια, καταρράκτες και οργιαστική βλάστηση. Αυτή είναι η Εδεσσα.

Ενα μικρό στολίδι, και μέσα στα σπλάχνα της αναπνέει μια μικρογραφία της φύσης που χαρακτηρίζει την τοπιογραφία στα νοτιοδυτικά του νομού Πέλλας. Πίσω από την πόλη στέκεται σαν αγκαλιά το Καϊμακτσαλάν και μπροστά της απλώνονται χρυσοπράσινες πεδιάδες και γαλήνιες λίμνες.

Ο Κάρανος, ο μεγάλος καταρράκτης της πόλης πέφτει από τα 70 μέτρα

Και η Εδεσσα, σαν το κέντρο ενός υγρού ιστού, μαζεύει τα νερά του τόπου και τα στέλνει σε χίλιους δρόμους. Δεν είναι τυχαίο ότι το όνομά της κατάγεται από την φρυγική ρίζα βέδυ (vedu) που σημαίνει «τόπος σε νερά», όπως άλλωστε και η κατοπινή σλαβική ονομασία Βοδενά, που πηγάζει από τη λέξη βόδα (voda), που σημαίνει και αυτή νερό.

Και το νερό είναι ζωή, γι’ αυτό και η πόλη μαγνήτιζε τους ανθρώπους από πολύ παλιά. Η γεωφυσική της θέση, ανάμεσα στον Βόρα (Καϊμακτσαλάν) και στο Βέρμιο υπήρξε, ανά τους αιώνες, μέγα στρατηγικό πλεονέκτημα και έτσι τα ίχνη της κατοίκησης και του πολιτισμού ανάγονται ήδη από τα προϊστορικά χρόνια.

Τρέχοντας με το ποτάμι
Η πόλη είναι χτισμένη στην άκρη ενός λόφου, του Βράχου, όπως τον λένε, «το σκαλοπάτι όπου πατά ο Θεός για να ανέβει στον ουρανό», κατά τον Μ. Λουντέμη. Στην άκρη του λόφου, σε υψόμετρο 310 μέτρων, βρίσκεται ένας μικρός γκρεμός που κοιτάει προς τα νοτιοανατολικά, όπου εκτείνεται μια εύφορη πεδιάδα που φτάνει μέχρι τον Θερμαϊκό, ενώ τα νερά του Εδεσσαίου ποταμού τρέχουν μέσα από τα σοκάκια μέχρι που σχηματίζουν τους διάσημους καταρράκτες.

Παλιότερα τα νερά δεν διέσχιζαν την πόλη, αλλά έπεφταν σε καταβόθρες και ξαναβγαίνανε σχηματίζοντας μια λίμνη, αυτή της Εδεσσας. Εκεί στους πρόποδες του λόφου, στην τοποθεσία που σήμερα ονομάζεται Λόγκος, χτίστηκε η αρχαία πόλη της Εδεσσας, που σήμερα τόσο αριστοτεχνικά έχει έρθει στο φως.

Πολύ κοντά στην αρχαία πόλη, στον Λόγκο, βρίσκεται και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας. Με χαρακτηριστικό τους τρεις τρούλους της εκκλησίας με τις κυανές στέγες, αξίζει να επισκεφτείτε τη γυναικεία μονή που ακόμα λειτουργεί για να θαυμάσετε το εντυπωσιακό της τέμπλο, αλλά και τις ρωμαϊκές επιγραφές που οι χριστιανοί εντοίχισαν στον ναό.

Οι δυτικές πλαγιές του Βόρα και στο βάθος το κοσμοπολίτικο χωριό του Αγ. Αθανάσιου

Υπέροχα μονοπάτια ξεκινάνε μέσα από τον αρχαιολογικό χώρο και σας οδηγούν μέχρι τους καταρράκτες. Ο πρώτος σταθμός καθώς ανεβαίνετε το λιθόστρωτο είναι το εντυπωσιακό Κανναβουργείο, το σημαντικότερο βιομηχανικό κτίριο του νομού που άκμασε στη διάρκεια του Μεσοπολέμου ως το μεγαλύτερο εργοστάσιο παραγωγής σχοινιών των Βαλκανίων, και το οποίο μέχρι σήμερα διατηρεί όλο τον παλιό του βιομηχανικό του εξοπλισμό.

Από αυτό το σημείο και μετά, ακολουθήστε τα αυτιά σας. Ο ήχος του νερού που πέφτει από ψηλά σάς οδηγεί στους διάσημους καταρράκτες, το σήμα κατατεθέν της πόλης. Ο επιβλητικός καταρράκτης «Κάρανος» ξεχωρίζει, με το νερό να πέφτει από ύψος 70 μέτρων και με ένα μικρό σπήλαιο να κρύβεται πίσω από τα νερά του, ενώ ακολουθεί ο διπλός καταρράκτης, που καταλήγει με ορμή στη γαλαζοπράσινη λίμνη του υδροηλεκτρικού σταθμού.

Αφού πάρετε δύναμη από τη βροντή του νερού, ανεβείτε στην άκρη του γκρεμού, το «φρύδι της πόλης», απ’ όπου ξεκινάει το Πάρκο των Καταρρακτών. Εδώ, ανάμεσα σε όμορφα αλσύλλια με τεράστια πλατάνια και πολλά πέτρινα προβιομηχανικά κτίρια απλώνεται το Υπαίθριο Μουσείο Νερού, ενώ θα εκπλαγείτε από την επίσκεψή σας στο σπουδαίο ερπετάριο της πόλης. Σε όλη την περιοχή έχουν αξιοποιηθεί με τον καλύτερο τρόπο παλιοί νερόμυλοι και νεροτριβές ανάμεσα σε μικρά ποταμάκια που σας οδηγούν προς το Βαρόσι, την παλιά συνοικία της πόλης.

Βαρόσι, στα τούρκικα (varοs), σημαίνει προάστιο και η περιοχή είναι ό,τι έχει απομείνει από την παλιά γραφική φυσιογνωμία της πόλης. Πέτρινα αρχοντικά με χρωματιστούς τοίχους και μακεδονίτικα σαχνισιά αγκαλιάζουν παλιά λιθόστρωτα.

Εδώ βρίσκεται η παλιά μητρόπολη της πόλης, ο βυζαντινός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου που είναι κτισμένος πάνω στον αρχαίο ναό του Υψίστου Δία και που διακρίνεται για τα όμορφα ζωόμορφα κιονόκρανα. Δίπλα της βρίσκεται η νέα ιερά Μητρόπολη, ενώ άλλα σημαντικά κτίρια της συνοικίας είναι ο βυζαντινός ναός των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου, το ιστορικό Παρθεναγωγείο και το λαογραφικό μουσείο της πόλης.

Το παλιό Ρολόι της Εδεσσας υψώνεται ανάμεσα σε πολυκατοικίες

Από το Βαρόσι μπορείτε να μπείτε μέσα στην πόλη ακολουθώντας τον πεζόδρομο, πίσω από το γήπεδο, προς τη σύγχρονη καρδιά της Εδεσσας και, διασχίζοντας το πάρκο των Μικρών Καταρρακτών, το «Στενό» όπως λέγεται, μπορείτε να φτάσετε με λίγο περπάτημα στο Γενί Τζαμί, το πιο σπουδαίο μουσουλμανικό οικοδόμημα της Εδεσσας. Ενα πανέμορφο κτίριο που, αν και διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση, δεν είναι επισκέψιμο και πλέον χρησιμοποιείται ως αποθήκη για τα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής.

Πολύ κοντά του βρίσκεται το πέτρινο επιβλητικό Ρολόι της Πόλης, κατασκευασμένο το 1905, ενώ ανηφορίζοντας προς τα δυτικά θα φτάσετε στην ειδυλλιακή τοποθεσία Κιουπρί, στην οποία δεσπόζει το πέτρινο τοξωτό γεφύρι. Από το Κιουπρί ξεκινάει και η πιο όμορφη διαδρομή στην πόλη, μέσα από πάρκα, πάνω από γεφυράκια, δίπλα στον Εδεσσαίο ποταμό, όπου μικρά καφενεία και τσιπουράδικα έχουν απλώσει τα τραπεζάκια τους δίπλα από τις όχθες.

Λίμνες, κάμποι και βουνά
Λίγο έξω από την Εδεσσα ξεκινάει ένας παράδεισος φυσικής ομορφιάς με λίμνες, δάση και διάσπαρτα χωριά που απλώνονται στους κάμπους και τους λόφους. Μόλις έξι χιλιόμετρα πιο δυτικά, λίγο μετά το χωριό Αγρα, βρίσκεται ένας πανέμορφος βιότοπος, Αυθεντικό και σπάνιο απομεινάρι των παλιών βαλτότοπων της περιοχής, ο υγροβιότοπος Αγρας – Βρυττών – Νησιού πήρε το όνομά του από τους τρεις κοντινούς οικισμούς, καθώς η σωτηρία του οφείλεται στις κοινές προσπάθειες των κατοίκων της περιοχής.

Ολοκληρώνοντας τη βόλτα περιμετρικά του υγροβιότοπου και αφού θαυμάσετε της πεντακάθαρες πηγές, τα αυτοσχέδια ξύλινα γεφύρια, τους κύκνους, τους μυοκάστορες και τον όμορφο σιδηροδρομικό σταθμό του Αγρα, κάντε μια παράκαμψη προς το παλιό κεφαλοχώρι της Καρυδιάς.

Στη πλατεία του χωριού, που αποτελούσε ιστορικό πέρασμα για τους κτηνοτρόφους προς το Καϊμάκτσαλαν, βρίσκεται η παλιά εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, ενώ μπορείτε να επισκεφθείτε το Κέντρο Παραδοσιακών Τεχνών Καρυδιάς όπου στεγάζεται η Εκθεση για τον Μακεδονικό Αγώνα. Στη μέση δε της διαδρομής θα συναντήσετε το ηρώο του μεγάλου μακεδονομάχου Καπετάν Αγρα, με την απομίμηση της καρυδιάς απ’ όπου κρέμασαν τον ήρωα.

Ο εσωτερικός χώρος του Κανναβουργείου φιλοξενεί τη βιομηχανική ιστορία της Εδεσσας

Συνεχίζοντας δυτικότερα φτάνετε στην Αρνισσα, το παλιό Οστροβο. Χτισμένη πάνω στη λίμνη Βεγορίτιδα, κρύβει πολλά όμορφα μυστικά, όπως ο τουρκικός μιναρές που στέκεται στη μέση του κάμπου, αλλά και η ακτογραμμή της λίμνης με τις ωραίες προβλήτες και τα αυτοσχέδια καλύβια που φιλοξενούν μερακλήδες ψαράδες.

Αξίζει να χαθείτε για λίγο στις μηλιές, ακολουθώντας την παραλία. Η μεγαλόπρεπη Βεγορίτιδα ήταν μέχρι πριν από κάποια χρόνια η βαθύτερη λίμνη στην Ελλάδα, όμως η υπεράντληση νερού για την άρδευση των καλλιεργειών εξαφάνισαν ένα μεγάλο μέρος της, μαζί με μια υπέροχη αμμουδιά που υπήρξε στο παρελθόν πόλος έλξης τουριστών και που οι ντόπιοι αναθυμούνται με νοσταλγία.

Ενα από τα ζωόμορφα κιονόκρανα του βυζαντινού ναού της Κοίμησης της Θεοτόκου

Στην ανατολική όχθη της Βεγορίτιδας, χτισμένο αμφιθεατρικά, θα συναντήσετε το χωριό της Περαίας, με το λαογραφικό της μουσείο και το θαυματουργό εκκλησάκι των Αγίων Θεοδώρων, όπου από αφηγήσεις που ακούγονται μέχρι και σήμερα οι ντόπιοι ψαράδες έβλεπαν ένα μικρό φως να καίει στην εσοχή του βράχου, εκεί όπου αργότερα χτίστηκε το εκκλησάκι.

Λίγο βορειότερα της Αρνισσας, θα περάσετε από τα Ξανθόγεια, ένα πανέμορφο χωριό με όμορφα καλντερίμια που δυστυχώς ερήμωσε με τα χρόνια. Ο δρόμος τραβάει στα βόρεια προς τα χωριά της Ζέρβης και της Παναγίτσας με τις όμορφες τεχνητές λιμνούλες και ανεβαίνει ανηφορίζοντας προς τον κοσμοπολίτικο Αγιο Αθανάσιο, ένα χωριό που αναστήθηκε από τον χειμερινό τουρισμό.

Το Γενί Τζαμί είναι το σπουδαιότερο οθωμανικό οικοδόμημα της Εδεσσας

Το διάσημο πλέον χωριό, στους νότιους πρόποδες του Καϊμακτσαλάν, είχε σχεδόν ερημώσει μέχρι που φτιάχτηκε το χιονοδρομικό κέντρο στα αλπικά του βουνού. Ομορφοι ξενώνες, παραδοσιακά εστιατόρια και μικρά καταστήματα, όλα κτισμένα, σχεδόν, με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής, ξεπήδησαν σαν μανιτάρια και το χωριό έζησε μεγάλες εποχές ευημερίας, αν και σήμερα η κρίση έχει φτάσει ακόμα και εκεί.

Ωραία με τα χωριά και τα μικρά μυστικά τους, αλλά ήρθε η ώρα να εισέλθετε σε ένα από τα ομορφότερα δάση της Ελλάδας. Από τον Αγιο Αθανάσιο ξεκινάει ο δρόμος που μπαίνει μέσα στα πυκνά δάση της οξιάς και του μαυρόπευκου και φτάνει μέχρι το χιονοδρομικό κέντρο περνώντας στον Δήμο Αλμωπίας.

Αυτός είναι ο πλούτος της νοτιοδυτικής Πέλλας. Χρώμα πυρρόξανθο από τις οξιές και μυρωδιά από ανθισμένες κερασιές, καθώς κράζουν οι αγριόπαπιες και η ομίχλη γλιστρά στην αλαβάστρινη επιφάνεια των λιμνών.